CDA lijsttrekker Sybrand Buma had het dit afgelopen weekend in een interview in het AD over de groep gedwongen zzp’ers. “Veel mensen worden nu na een lang vast dienstverband gedwongen ondernemer te worden” aldus Buma.
Ook in de marge van een aantal andere discussies de afgelopen weken kwam het begrip ‘gedwongen zelfstandigen’ langs. In de wat linksere hoek wordt nog wel eens gesuggereerd dat zo ongeveer alle zzp’ers dat gedwongen doen. In de ‘zzp-schap is het walhalla’-hoek wordt het fenomeen gedwongen zelfstandigheid soms afgedaan als een marginaal verschijnsel.
Hoe zit het nu echt?
Dwang via werkgever
Het aantal gedwongen zelfstandigen hangt af van de definitie. De meest gebruikte hantering is dat iemand zzp’er wordt, of blijft, maar liever een baan in vaste (loon)dienst wil. Om uiteenlopende redenen lukt het niet zo’n baan te vinden, dus worden ze zzp’er. Denk aan ouderen, starters of allochtonen, groepen die ook in de KvK cijfers terugkomen als oververtegenwoordigd qua zzp-starters. In het vakjargon worden dat ook wel ‘necessity zzp’ers’ genoemd, ten opzichte van de ‘opportunity zzp’ers’.
Percentage zzp dat gedwongen wordt door werkgever is beperkt
Een specifieke groep zijn werknemers die door hun werkgever gedwongen wordt om als zzp’ers verder te gaan. Men wordt ontslagen en krijgt de ‘keus’ om als zzp’er terug te komen. Aan de feitelijke relatie of inhoud van het werk verandert niet veel. Aan de juridische constructie wel. Er zijn exemplarische voorbeelden voor dit soort gevallen te vinden in met name de thuiszorg, vervoer en bouw. Onderzoek voor de SER naar dit fenomeen door EIM (uit 2009) liet zien dat 3% van de zzp’ers op deze manier feitelijk gedwongen is door de werkgever. Dat onderzoek is niet in die vorm herhaald. Het lijkt me wel veilig te veronderstellen dat dat percentage na 2009 is toegenomen.
Verschillende onderzoeken
De totale groep gedwongen zzp’ers is groter dan die groep die door de (oud)werkgever gedwongen wordt om zzp’er te worden. In een recenter – en uitgebreider – onderzoek kwam het EIM (Panteia) op een percentage van 26,5 procent ‘necessity’ zzp’ers.
In het IBO-zzp onderzoek, de grote interdepartementale verkenning van alle zzp-dossiers, gebruikt onderzoek uit 2011 (De Vries): “9 procent zegt zzp’er te zijn geworden omdat men geen geschikte baan in loondienst kon vinden; voor 8 procent was werkloosheidsdreiging het motief om zzp’er te worden.” Dat is dus 17%.
Ongeveer 20-25% is gedwongen zzp
Er zijn ook nog andere bronnen, met soms wat kleinere onderzoeksgroepen. De ZZP-enquête kwam in juni 2016 op een kwart noodgedwongen zzp’ers. FastFlex had het in 2013 over “1 op de 10 zzp’ers is noodgedwongen als zelfstandige aan de slag gegaan” (waarbij aangetekend dat FastFlex vooral meet onder hoger opgeleiden). De Intelligence Group stelde twee jaar geleden dat “van de personen die in 2013 zzp’er zijn geworden, zegt 15 procent dat dit noodgedwongen was door ontslag en 1 procent noodgedwongen door faillissement”. Starters op de arbeidsmarkt zitten hier dus niet bij.
McKinsey deed onlangs nog onderzoek naar motieven van zzp’ers en kwam op 30% gedwongen zzp. In dat onderzoek werd overigens naar o.a. de VS, Zweden en UK gekeken, niet naar Nederland.
Niet negeren, niet overdrijven
Verschillende onderzoeken, verschillende definities. Toch is er wel een redelijk helder beeld. Zo’n kwart van alle zzp’ers heeft liever een baan in loondienst.
Het is de vraag of onaantrekkelijk maken van zzp-schap helpt tegen gedwongen zzp worden
Dat zijn best veel mensen. Zo veel dat het ook rechtvaardig om te zien of dat via beleid wat aan te doen valt. Het is wel de vraag of restrictieve maatregelen als het onaantrekkelijker maken van een zzp-schap (via bijvoorbeeld de Wet DBA of het beperken van de fiscale voorzieningen) veel gaat betekenen voor deze groep. Het maakt de kans dat ze dan wél een baan vinden er niet per sé gemakkelijker op. Ze zijn vaak werkzaam in sectoren waar weinig banen zijn (bijv de Kunsten-sector) of zitten nu eenmaal in groepen die het lastig hebben op de arbeidsmarkt (deel starters, ouderen, allochtonen).
Een andere conclusie is ook dat er dus ook veel zelfstandigen zijn (drie keer zo veel dus) die wèl zelf de voorkeur geven voor deze constructie om in te werken. Waarbij ze, zoals het CBS en TNO vorige jaar duidelijk maakt, gemiddeld ook nog eens tevredener zijn met hun werk dan de gemiddelde werknemer.
